June 25, 2020 | By: গীতাৰ্থ বৰদলৈ

তথ্য/অশুদ্ধ তথ্য/ভুৱা বাতৰি


 
কিছুমান "বাতৰি" দেখাত বৰ আকৰ্ষণীয় যেন লাগে আৰু আমি বাতৰি প্ৰচাৰ কৰি ভাল পাওঁ। কিন্তু সেই বাতৰিটো সঁচা নে মিছা জানিবলৈ কেইটামান উৎস চলাথ কৰাত আমি কিমান আগ্ৰহী? কোনোবাই ধেমালিতে বাতৰিটো উলিয়াব পাৰে বা কোনোবাই আমাক উদ্দেশ্যধৰ্মী প্ৰচাৰৰ অংশ কৰিবলৈ বাতৰিটো সাজি বিয়পাব পাৰে বুলি বুলি আমি ভাবি চাওঁনে? আমি উপলব্ধি কৰোঁনে যে আমাৰ অলপ উপেক্ষা বা অসাৱধানতাই সমাজ/চৰকাৰ বা প্ৰণালীটোত ডাঙৰ প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে?

শেহতীয়াকৈ ক'ভিড-১৯ মহামাৰীত আমি এনে বহুতো খবৰ প্ৰত্যক্ষ কৰিছোঁ যিবোৰৰ কেইবাটাও পেছাদাৰী বিজ্ঞ লোক যেনে চিকিৎসক, গৱেষক, বিজ্ঞানী বা শিক্ষকে শ্বেয়াৰ কৰিছে। আমি তেওঁলোকক সেই কথা শুধৰাবলৈ অনুৰোধ কৰিলোঁ। কিন্তু অধিক সংখ্যকৰে এই উত্তৰ আছিল যে তেওঁলোকে 'যিদৰে বাৰ্তা পাইছে, সেইদৰে প্ৰেৰণ কৰিছে' আৰু বাৰ্তাটোৰ শুদ্ধতা পৰীক্ষা কৰা তেওঁলোকৰ দায়িত্ব নহয়। ভুৱা বাতৰিৰ লগত জনাজাত নাম একোটা যুক্ত কৰা কথাটোও কেইজনমানে বিশ্বাস কৰিবলৈ টান পালে। 

আপুনি লাভ কৰা তথ্যসমূহৰ প্ৰকাৰ কি কি?
=>=>
শুদ্ধ তথ্য: যিবোৰ বিশ্বাসযোগ্য সূত্ৰ‌ই প্ৰমাণ সহকাৰে উপস্থাপন কৰে। সাধাৰণতে এইবোৰ আকৰ্ষণীয় যেন নালাগে।
অশুদ্ধ তথ্য: এইবোৰ অসম্পূৰ্ণ, আংশিক বা সম্পূৰ্ণভাৱে অসত্য, অস্পষ্ট আৰু দ্ব্যৰ্থক হ'ব পাৰে।
বিকৃত তথ্য: অশুদ্ধ তথ্যৰ দৰে প্ৰায় একেই কিন্তু ইচ্ছাকৃতভাৱে বিপথগামী কৰিবৰ অভিপ্ৰায় থাকে।
ওপৰৰ দুইটা ঘটনাতে উপস্থাপিত তথ্যৰ কোনো প্ৰমাণ নাথাকে। এয়া দেখাত আকৰ্ষণীয় হয় আৰু সাধাৰণ লোকৰ বিশ্বাস ভংগ নকৰে। কিছুমানে বিখ্যাত আৰু বিশ্বাসযোগ্য উৎস বা পেছাদাৰী লোকৰ নামো ব্যৱহাৰ কৰা দেখা যায়।
ভুৱা বাতৰি: এইবোৰ সম্পূৰ্ণৰূপে মিছা।

এইবোৰ ক'ৰ পৰা আহে?
=>=>
মানুহে তথ্য ভাগ-বতৰা কৰি ভাল পায়, বিশেষকৈ 'বাতৰি'বোৰ। তেওঁলোকে নিজে সেয়া বিশ্বাস নকৰিলেও নিজৰ সামাজিক যোগাযোগৰ মাধ্যমেৰে সেইবোৰ বিয়পাই আনন্দ লভে। ছ'চিয়েল মিডিয়াৰ জনপ্ৰিয়তা বাঢ়ি অহাৰ লগে লগে তথ্য শ্বেয়াৰ কৰা আৰু তেনে তথ্যৰ চিকাৰ হোৱাটোও অতি সহজ হৈ পৰিছে। ভাৰতৰ দৰে এখন দেশত সাধাৰণ ৰাইজৰ লগতে উচ্চ-শিক্ষিত লোকো এই বিষয়ে সজাগ নহয়। গতিকে আমাৰ বন্ধু, পৰিয়ালৰ লোক, সহকৰ্মী, পৰিচিত লোক, শিক্ষক, মুৰব্বী আৰু আমি ভাল পোৱা, বিশ্বাস কৰা বিভিন্নজনৰ বাৰ্তা বনজুইৰ দৰে বিয়পি পৰে।

আমি কিয় সন্দেহ আৰু সন্ধান কৰিব লাগে?
=>=>
এনে তথ্য বিপজ্জনকেই নহয়, ই প্ৰণালী ছিন্ন কৰাৰ লগতে মৃত্যুও মাতিব পাৰে। যেনে ক'ভিড-১৯ মহামাৰীৰ আৰম্ভণিতে কুহুমীয়া পানীৰে কুলকুলি কৰাৰ বাৰ্তা এটা আনকি এচাম বিশেষজ্ঞইও প্ৰচাৰ কৰিছিল। এই বাৰ্তা বিশ্বাস কৰি ৰোগ প্ৰতিৰোধৰ অন্য সাৱধানতা অৱলম্বন নকৰিলে নিজৰ লগতে আনৰো জীৱনলৈ সংশয় আহি পাৰে।

## যদি "Forwarded As Received" লক্ষণত ভুগিছে:
=>=>
অনুগ্ৰহ কৰি একে কাৰ্য নকৰিব। সত্য জানিবৰ বাবে কেইমিনিটমান সময় খৰছ কৰক বা এনে বাতৰি শ্বেয়াৰ নকৰিবই। দুষ্টমনৰ ব্যক্তিৰ জালত ভৰি নথ'ব।
## এটা বাৰ্তা সঁচা নে মিছা কেনেকৈ জানিব?
=>=>
এই প্ৰক্ৰিয়াটোক "সমালোচনাত্মক বিবেচনা প্ৰক্ৰিয়া" (Critical Thinking Process) বোলে। অনুগ্ৰহ কৰি পৰীক্ষা কৰক যে বাৰ্তাটোত-
১) এগৰাকী চিকিৎসক বা বিজ্ঞানী বা তেনে লেখৰ ব্যক্তিৰ উদ্ধৃতি আছে নেকি (তেনে ক্ষেত্ৰত অনুগ্ৰহ কৰি তেওঁলোকৰ নাম অনলাইন সন্ধান কৰক। লগতে সেই ব্যক্তিগৰাকী সঁচাকৈ সেই ক্ষেত্ৰৰ বিশেষজ্ঞ হয়নে নাই পৰীক্ষা কৰিব)।
২) UNESCO বা WHO ৰ দৰে বিশ্বাসযোগ্য সংস্থাৰ উদ্ধৃতি আছে নেকি (তেনে ক্ষেত্ৰত সংস্থাটোৰ ৱেবছাইট চাওক। সাধাৰণতে তেওঁলোকে খণ্ডন কৰা উৰাবাতৰিবোৰ ছ'চিয়েল মিডিয়া পৃষ্ঠা বা ৱেবপৃষ্ঠাত সংৰক্ষণ কৰা থাকে)।
৩) আপুনি সেই ক্ষেত্ৰৰ নহ'লেও বাৰ্তাটো আকৰ্ষণীয় যেন লাগিছে নেকি।
৪) পৰিস্থিতি অনুসাৰে বৰ সুবিধাজনক যে লাগিছে নেকি (যেনে ক'ভিড-১৯ ৰ প্ৰতিষেধক ছীটা সম্পৰ্কীয় বিয়পি ফুৰা বাৰ্তাবিলাক)।

ইয়াৰ লগতে আপুনি কোনো আগ্ৰহজনক আৱিষ্কাৰৰ কথা থকা বৈজ্ঞানিক প্ৰবন্ধও লাভ কৰিব পাৰে। তেতিয়া অনুগ্ৰহ কৰি তেনে বিষয়ত কাম কৰা আপোনাৰ বন্ধুবৰ্গক সেই বিষয়ে সোধক। ইয়াৰে কিছুমান কেৱল সম্পাদকলৈ চিঠি হ'ব পাৰে (বিখ্যাত জাৰ্ণালত প্ৰকাশ হোৱা সত্বেও) যিবোৰ প্ৰমাণ হোৱা নাই বা সবল বৈজ্ঞানিক ভিত্তি নাই। কিছুমানৰ পৰ্যালোচনা নহ'ব পাৰে আৰু কিছুমান লুণ্ঠনকাৰী জাৰ্ণালত প্ৰকাশিতও হ'ব পাৰে।

"গতিকে ভিত্তিহীন বাতৰিৰ পৰা আঁ‌তৰি থাকক, সাৱধান হওক, সুৰক্ষিত থাকক।"


(ড° নৱনীতা বৰাৰ সহযোগত ফেইচবুকত আৰম্ভ কৰা "Untangling the Truth- মিছা কথা ঠেং চুটি" প্ৰকল্পৰ এটা লেখা।)